دلارام

خاستگاه ساز تار از ایران است؛ اما این ساز به افغانستان و شهر هرات رفت و به سرعت قلب قفقازیان را به تصاحب خود درآورد. مردم روستاهای کوچک آذربایجان هنوز مشغول نواختن تار هستند و به صدای جادویی آن گوش فرا می دهند. صدای واضح و قوی تار، نرمی فوق العاده ای دارد و از قدیم برای درمان افسردگی و بی خوابی استفاده می شده است. نت های بم تار انسان را در یک خلسه فلسفی فرو می برد و او را به تفکر وامی دارد. ما در این مقاله شما را با تاریخچه ساز تار و ساختار آن آشنا می کنیم و در پایان به نکاتی برای خرید تار اشاره می کنیم.

تاریخچه تار

ساز تار با شکل و شمایل امروزی خود، برای اولین بار در نقاشی های دوران ناصرالدین شاه قاجار دیده می شود. بعضی از پژوهشگران معتقد هستند که این ساز در نقاشی ها و کاشی کاری های دوره صفویه نیز دیده می شوند. موسیقی و ردیف ایرانی با ساختار تار تنظیم شد و محبوبیت این ساز به جایی رسید که مردم آهنگ هایی را به طور اختصاصی برای تار ساختند. البته محققان باور دارند که این ساز از تنبور نشات گرفته است. ساز تنبور از دوران هخامنشیان و ساسانیان در موسیقی ایرانی استفاده می شد و امروزه بیشتر به ساز سه تار شباهت دارد. نام این ساز در ادبیات قدیم ایران آمده است.

البته در آن زمان شکل این ساز با شکل کنونی آن تفاوت هایی داشت. همانطور که در تصویر بالا می بینید، نوازنده ای با لباس آبی رنگ این ساز را در دست گرفته است. در آن زمان ساز تار دو کاسه نبود. این نقاشی را می توانید در کاخ چهلستون اصفهان بببینید.

در زمان هخامنشیان و ساسانیان (حدود 2500 سال پیش) از آلات موسیقی در جشن ها و مراسم عزاداری استفاده می کردند. شنیدن موسیقی برای پادشاهان و بزرگان دربار سرگرمی ویژه ای بود و قلب آن ها با شنیدن آوای دل انگیز تار، به تسخیر در می آمد. همانطور که پیش از این توضیح دادیم، ساز تار فقط در ایران نواخته نمی شود؛ بلکه این ساز در بسیاری از کشور های خاورمیانه و قفقاز مورد استفاده قرار می گیرد.

ساز تار آذربایجانی و قفقازی حدود 250 سال قبل به این کشور وارد شد. تار آذربایجانی 11 سیم دارد و کاسه آن یک تکه و کوچک است. این ساز نزدیک به سینه و تقریبا نزدیک به سر نواخته می شود. علاوه بر تار ایران و آذربایجانی، تار کردی، ترکی، تاجیک و ازبک نیز داریم.

ساختار ساز تار ایرانی

خطوط منحنی ساز تار، ذهن بینندگان را به سمت هنر خوشنویسی، نقاشی، معماری اصیل ایرانی و مینیاتور می برد. شکل این ساز در طول سال ها تغییر پیدا کرده است و در حال حاضر به بهترین شکل ممکن تبدیل شده است. کاسه ساز از جنس چوب گردو یا توت است و بر روی کاسه پوست بره کشیده شده است. همانطور که می دانید این ساز از دو کاسه کوچک و بزرگ تشکیل شده است و سازنده ساز این دو قطعه را به یکدیگر وصل می کند و دسته ساز و دیگر اجزا را به آن اضافه می کند. دسته ساز از چوب گردو است و سیم های ساز با استخوان ساق شتر به دسته متصل می شوند. طول دسته ساز 45 سانتی متر است و طول خود ساز تار حدودا 95 سانتی متر است.

این ساز در قدیم پنج سیم داشته است و درویش خان بعدا یک سیم به آن اضافه کرده است. در حال حاضر ساز سه تار 6 سیم و 25 تا 28 پرده دارد. سیم ها و پرده های ساز از جنس روده حیوانات هستند. سیم اول و دوم معمولا با یکدیگر و سیم های سوم و چهارم نیز با هم کوک می شوند. سیم پنجم نیز همراه با سیم اول و دوم به صدا در می آید و سیم ششم اکتاو بم است. نوازندگان این ساز آرامش بخش، می نشینند و ساز را بر روی پای خود می گذارند. البته در گذشته این ساز را بر روی سینه نگه می داشته اند. آن ها ساز را نزدیک به سینه خود قرار می دهند و سیم ها را با انگشتان یا پلکتروم (وسیله ای از جنس آلیاژ به طول 3 سانتی متر) به حرکت در می آورند و آوای این ساز دل انگیز را به گوش شنوندگان مشتاق آن می رسانند. علی اکبر خان شهناز معتقد بود که هیچ سازی به اندازه تار قابلیت نواختن ملودی های ایرانی را ندارد. 

قیمت ساز تار

قیمت ساز های موسیقی به کیفیت ساخت و مهارت سازنده آن بستگی دارد. قیمت تار هایی که سازندگان حرفه ای و مشهوری دارند، نسبت به بقیه انواع تار بالاتر است. همانطور که دیدید، ساختار ساز تار پیچیده است و ساخت آن نیازمند مهارت و سال ها تجربه است. همچنین در هنگام خرید تار باید به دقت ساخت ساز نیز توجه ویژه ای داشته باشید.

به طور کلی پیشنهاد می کنیم در همان ابتدا با خرید تار باکیفیت، نواختن این ساز را شروع کنید. با این کار انگیزه بیشتری برای تمرین خواهید داشت و به صدای اصیل ساز تار عادت خواهید کرد. قیمت تار های ساخت استادان مشهور بالاتر است و اگر بودجه کافی ندارید، می توانید خرید تار هایی با قیمت کمتر و کیفیت موردنیاز را در نظر بگیرید.

جمع بندی

تار یکی از ساز های اصیل موسیقی ایرانی است که به صورت گروهی و تکی نواخته می شود. صدای قوی و واضح این ساز به حدی است که می توان بدون میکروفون آن را برای شنوندگان اجرا کرد. بزرگانی مانند میرزا عبدالله فراهانی، آقا حسینقلی، موسی معروفی، درویش خان، علی اکبر شهنازی، جلیل شهناز، علینقی وزیری، مرتضی نی داوود، غلامحسین بیگجه خانی، محمدرضا لطفی، داریوش طلایی، حسین علیزاده، داریوش پیرنیاکان، ارشد طهماسبی و ... در نواختن ساز تار و تکامل این ساز نقش مهمی دارند. با توجه به فرهنگ غالب کشور ایران، زنان سهم کمتری در نواختن این ساز شگفت انگیز ایفا کرده اند. بهاره فیاضی و صهبا مطلبی دو بانویی هستند که در نواختن تار مهارت زیادی دارند و از معدود بداهه نوازان ساز تار هستند.