بهترین سه تار سازان ایران

ساز سه تار از جمله ساز های اصیل و محبوب ایرانی است که هنرجویان بسیار زیادی دارد. اما یکی از سوالاتی که ممکن است برای برخی از افراد پیش بیاید این است که سه تار چگونه ساخته می شود و بهترین سه تار سازان ایران در طول تاریخ چه کسانی بوده اند. ساختن سه تار با کیفیت که صدای با کیفیتی نیز داشته باشد کار ساده ای نیست و هر کسی نمی تواند از عهده آن بربیاید؛ به همین دلیل کسانی که موفق به ساخت سه تار های باکیفیت شده اند، نامشان در تاریخ ماندگار شده است. در این مقاله از مجموعه موسیقی دلارام قصد داریم برخی از بهترین سازندگان سه تار کشور را نام ببریم و درمورد هنر آن ها توضیح دهیم.

· سه تار مرحوم محمود حکیم هاشمی

استاد محمود حکیم هاشمی در سال 1322 متولد شد. این استاد گرانقدر در طول سال های تحصیل در هنرستان موسیقی، نوازنده ویولن بود؛ اما بعد ها با احمد عبادی، نوازند معروف سه‌ تار، آشنا شد و پس از بررسی کار استادان بزرگی مانند محمد عشقی و حاج طاهر، به ساختن، مرمت و نوازندگی سه تار روی آورد و 17 سال از عمر خود را صرف این حرفه کرد. مهم ترین خصیصه های سه ‌تار های او دقت، ظرافت در اندازه ‌ها و در‌ نظر‌ گرفتن مسائل فنی لازم برای ساخت سه تار بود. سه تار های مهر «هاشمی» استحکام بسیار خوبی داشته است و وصل‌ شدن بخش‌ های مختلف سه ‌تار به گونه ای انجام می شده است که صدادهی ساز به بهترین نحو باشد. این استاد و سازنده گرانقدر در سال 1375 به دلیل ابتلا به سرطان ریه، دار فانی را وداع گفت و جامعه هنری ایران را اندوهگین کرد.

· سه تار مرحوم اوستا فرج الله

در بین بهترین سه تار سازان ایران باید به اوستا فرج الله، متولد حدود سال 1214 اشاره کنیم. اوستا فرج الله یکی از استادان ساخت سه تار در ایران به «کار اوستا» مشهور بود و چندین سه تار ساخت که محمد مجرد ایرانی نام ‌های خاصی را برای آن ها برگزید. یکی از آن ‌ها سه تار اسپهبد بود که برای درویش خان، یکی از هنرمندان معروف آن دوران، ساخته شده بود. این سه تار بعد ها به محمد مهدی کمالیان، یکی از جامعه‌ گرایان سه تار رسید. یک نمونه دیگر از ساخته‌ های اوستا فرج الله سه تار قلندر بود که در حال حاضر در دست خواهر زاده برومند، یکی از نوادگان استاد است.

درمورد بهترین سه تار سازان ایران باید گفت که بعضی منابع معتبر مثل کتاب تاریخ موسیقی ایران نوشته حسن مشحون، اوستا فرج الله را استاد یحیای قدیم یا یحیای اول، دانسته‌ اند. براساس این منابع، یحیای قدیم در سال 1254 متولد شده و در سال 1310 درگذشته است. اوستا فرج الله حدود 40 سال بزرگ ‌تر از شاگردش بوده است.

· سه تار مرحوم حاج طاهر (طایر)

فرد بعدی ای که می تواند در لیست بهترین سه تار سازان ایران قرار بگیرد، حاج طاهر (طایر) است. حاج طایر سازنده سه تار مشهور در تاریخ موسیقی ایران، در حدود سال 1210 زاده شد. او بدون مهر بود و چندین سه تار با نام ‌های خاص و منحصر به فرد ساخت. برخی از آن ‌ها عبارتند از: سه تار محک، که صدای شیرین و ملایمی دارد و در دست محمد رضا لطفی، استاد بزرگ سه تار، بوده است. سه تار بلبل که صدای زنگوله ‌ای و شادابی دارد و در دست تهمتن، هنرمند جوان و با استعداد سه تار است. سه تار مسکین، که صدای غمگین و عمیقی دارد و متاسفانه توسط یک شخص خارج نشین ربوده شده است. سه تار قشنگ که صدای زیبا و روحانی ای دارد و در دست قشنگ کامکار، نواده حاج طایر، است. همچنین یک نمونه از ساخته ‌های حاج طایر در موزه موسیقی ملی ایران نگهداری می ‌شود.

در مورد بهترین سه تار سازان ایران باید گفت که حاج طایر و استاد فرج الله، دو استاد بزرگ ساخت ساز در ایران، هم عصر بودند و هر دو در ساخت تار و سه تار شهرت داشتند. حسن مشحون، نویسنده کتاب تاریخ موسیقی ایران، حاج طایر را بزرگ ‌تر از استاد فرج الله دانسته است.

· سه تار مرحوم سید جلال

در بین بهترین سه تار سازان ایران باید مرحوم سید جلال را نیز معرفی کرد. سید جلال سازنده سه تار معاصر در ایران، در سال 1247 در تهران به دنیا آمد و با لباس درویشانه زندگی می ‌کرد. او علاقه ‌مند به مولوی و علوم عددی و رملی بود و چندین سه تار با نام ‌های منحصر به فرد ساخت. برخی از آن‌ ها عبارتند از: سه تار بی نظیر که صدای فوق ‌العاده و خیره‌ کننده ‌ای دارد و ابتدا در دست آقا محمد ایرانی مجرد بود و سپس به دکتر داریوش صفوت و بعد به یکی از بستگان فریدون احتشامی رسید. سه تار مشحون که صدای پرشور و معنوی ای دارد و نام حسن مشحون را بر آن نهاد. این سه تار توسط دکتر داریوش صفوت، رئیس وقت مرکز حفظ و اشاعه موسیقی، خریداری شد و در آنجا نگهداری می ‌شود.

میرزاده عشقی در سال 1295 با سید جلال آشنا شد و شاگرد او شد. سید جلال 13 سال قبل از عشقی به دنیا آمده بود و در زمان آشنایی با عشقی 48 سال داشت.

نتیجه گیری

سه تار ساز بسیار محبوبی است که خواستگاه آن به ایران بر می گردد و از ساز های اصیل ایرانی پرطرفدار محسوب می شود. این ساز خوش آوا در موسیقی سنتی جایگاه ویژه ای دارد. در طول تاریخ، استادان نوازنده، مرمت کننده و سازنده سه تار بسیار زیادی وجود داشته اند که به دلیل دقت و ظرافت کار، نام آن ها در تاریخ موسیقی برای همیشه ماندگار شده است. به همین دلیل برای آشنایی بیشتر با آن ها در این مقاله از مجموعه موسیقی دلارام، بهترین سه تار سازان ایران را نام بردیم و درمورد زندگی هنری و ساز های ساخته آن ها توضیح دادیم.