سه تار یکی از ساز های زهی و مضرابی موسیقی ایرانی است که آن را با ناخن انگشت اشاره یا مضراب می نوازند. بر خلاف نام آن، ساز از چهار تار تشکیل شده است. ساز سه تار، ساز بومی ایرانی است و بسیاری از آموزشگاه های موسیقی نحوه نواختن آن را به هنرجویان خود یاد می دهند. یکی از مسائل مربوط با ساز سه تار، کوک کردن آن است. برای اینکه بتوانید با ساز ترانه ای زیبا بنوازید، لازم است که به خوبی آن را کوک کنید. در این مقاله درمورد کوک سه تار و نکات مرتبط با آن توضیح داده شده است.

چگونه می توان ساز سه تار را کوک کرد؟

برای کوک کردن ساز سه تار دو روش کلی وجود دارد. در روش اول روش از تیونر استفاده می شود و به روش دوم روش گوشی یا همان شنیداری می گویند. ساده ترین روش ممکن برای کوک کردن سه تار روش اول یعنی استفاده از تیونر است.

اما در صورتی که بخواهید ساز را به روش گوشی کوک کنید، نیاز به تجربه بیشتری خواهید داشت؛ زیرا باید صدای نت ها را خوب بشناسید. اما یک راه ساده برای کوک سه تار به روش گوشی وجود دارد. شما می توانید سیم اول سه تار را انتخاب و طبق تیونر آن را کوک کنید. سپس برای کوک کردن بقیه سیم ها کافی است که سیم اول را مبنا قرار دهید و تمامی سیم ها را طبق آن کوک کنید.

برای اینکه کمی دقیق تر پیش بروید و نتیجه بهتری بگیرید، می توانید ابتدا سیم اول را روی نت دو کوک کنید. بعد از آن نیز می توانید برای کوک کردن دیگر نت ها اقدام کنید. روی سیم اول که پرده سل وجود دارد، سیم را بگیرید و با آن مضراب بزنید. برای اینکه نتیجه بهتری بگیرید چندین دفعه آن را بزنید و هر بار با دقت به صدای خارج شده از آن گوش کنید. صدایی را که خارج می شود به خوبی به ذهن خود بسپارید؛ زیرا برای کوک سه تار به آن نیاز خواهید داشت.

بعد از اینکه مراحل بالا را انجام دادید سیم دوم را خیلی آرام سفت و شل کنید تا به صدای سل که در مرحله قبل آن را تست کردید نزدیک شود. اگر در حین کوک سه تار تیونر همیشه کنار دستتان باشد خیلی بهتر است؛ زیرا می توانید بهتر و دقیق تر ساز خود را کوک کنید.

به چند روش می توان ساز سه تار را کوک کرد؟

روشی که در بالا نام برده شد، کوک «دو – سل – دو – دو » نامیده می شود و توسط اکثر افراد حرفه ای موسیقی به عنوان کوک اصلی سه تار شناخته می شود. اما خوب است بدانید که این روش تنها روش کوک کردن ساز سه تار نیست. بلکه شما می توانید از روش های بسیار متنوع دیگری نیز برای کوک کردن ساز خود استفاده کنید. برخی از روش های متداول کوک ساز عبارتند از:

• روش اول

در این روش سیم ها به ترتیب «دو – سل – دو – دو» هستند. اما کمی با روش متداول فرق دارد؛ زیرا در این نوع کوک سیم ها سفت و کشیده هستند. از این روش بیشتر زمانی استفاده می شود که فرد قصد تکنوازی داشته باشد؛ زیرا شفافیت صدای ساز در این مدل بالا می رود و طنین آن نیز پایین می آید. این مدل، مدل گام های موسیقی کلاسیک است و آن را بیشتر برای اجرا های تک سیم به کار می برند.

• روش دوم

در روش دوم کوک سه تار سیم ها به ترتیب حالت «سی بمل – فا – سی بمل – سی بمل» دارند. از روش دوم معمولا زمانی استفاده می شود که فرد قصد داشته باشد موسیقی های سنتی را به کمک سه تار بنوازد؛ زیرا شفافیت و طنین آن در حد متوسطی قرار دارد.

در این حالت سیم ها کمی حالت شل تری دارند و به اندازه دو نیم پرده پایین تر از کوک اصلی کوک می شوند. شفافیت صدا در این نوع کوک قابل قبول خواهد بود و طنین نیز به خوبی از ساز خارج خواهد شد. کوک روش دوم بیشتر برای آهنگ ها و قطعات ایرانی مناسب است؛ زیرا احساسات را بهتر و زیبا تر منقل می کند و می تواند جزئیات را با دقت بیشتری به شنونده منتقل کند.

• روش سوم

در روش سوم کوک سه تار سیم های ساز به ترتیب حالت های «لا – می – لا – لا» را دارند. یعنی سیم ها سه نیم پرده پایین تر کوک می شوند. این نوع کوک را با نام کوک پایین نیز می شناسند که شفافیت صدا در آن کم و طنین آن نیز بسیار بالاست.

در وضعیت سوم سیم ها نسبت به دو حالت قبلی شل تر هستند. شل بودن سیم ها باعث می شود که طنین آن بسیار زیاد باشد. اما شل بودن سیم ها موجب کاسته شدن  شفافیت صدای آن خواهد شد که باعث می شود صدای خارج شده از ساز شبیه ساز های قدیمی باشد. همچنین تداخل سیم ها در این روش بیشتر خواهد بود.

بیشترین کاربرد این روش از کوک سه تار بیشتر برای تمرین است؛ زیرا صدای آن نیز کمتر است. همچنین اگر هر 7 تا 10 روز یا به طور کلی خیلی کم از ساز خود استفاده می کنید، بهتر است که بعد از هر بار استفاده ساز را به روش سوم کوک کنید؛ زیرا در این حالت کمترین فشار ممکن به سیم ها و خود ساز وارد می شود و ساز عمر طولانی تری خواهد داشت.

نتیجه گیری

ساز سه تار یکی از قدیمی ترین و محبوب ترین ساز های ایرانی بوده است که در خانواده ساز تنبور قرار می گیرد. این ساز در گذشته سه سیم داشته است. اما با گذشت زمان و ایجاد تغییرات مختلف در ساز، سیم چهارم نیز به آن اضافه شده است. برای اینکه بتوان بهترین صدای ممکن را از ساز گرفت، باید آن را به شیوه ای درست کوک کرد. برای آشنایی بیشتر با نحوه کوک سه تار در این مقاله درمورد سه تار و روش های مختلف کوک کردن آن توضیح داده شد.