سه تار یکی از ساز های معروف و اصیل ایرانی است که جزء ساز های زهی و مضرابی دسته بندی می شود. این ساز را می توان با استفاده از ناخن انگشت اشاره دست راست برای نوازندگان راست دست و بالعکس برای نوازندگان چپ دست با ناخن اشاره دست چپ نواخت. البته برای کسانی که به هر دلیلی نمی توانند ساز را با ناخن دست خود بنوازند، وسیله های مخصوص به نام مضراب سه تار ساخته شده است که کار نواختن با ساز سه تار را آسان تر می کند. برای این که بهتر بدانید مضراب سه تار چیست و چه کاربردی دارد، ادامه مقاله را مطالعه کنید.
مضراب سه تار چیست؟
ساز سه تار با استفاده از چهار سیم که جنس آن ها از فولاد و برنج است ساخته می شود. مضراب سه تار را شاید برخی نوازندگان حرفه ای زیاد قبول نداشته باشند؛ اما برای نوازندگان تازه کار و هنرجویانی که نمی توانند انگشت سبابه خود را برای مضراب زدن بلند نگه دارند، می تواند وسیله ای بسیار کاربردی باشد.
سه تار سازی از ساز های زخمه ای است که با استفاده از مضراب نواخته می شود. مضرابی که برای نواختن ساز به کار گرفته می شود، هم می تواند انگشت سبابه شما باشد و هم این که ابزار به خصوصی این کار را انجام دهد. این ابزار به خصوص، مضراب سه تار نام دارد. مضراب می تواند برای هنرجویان و نوازندگانی که به هر دلیل نمی توانند با انگشت و ناخن خود ساز را بنوازند، وسیله ای کاربردی برای نواختن باشد. مضراب های سه تار مدل های مختلفی دارند که هر کدام از آن ها نیز ویژگی های مخصوص به خود را دارند.
انواع مضراب سه تار
اولین مدل از مضراب سه تار که بیشترین محبوبیت را بین تمامی مضراب ها دارد، مدل های سیمی هستند. مضراب های سیمی در واقع از یک تسمه فلزی و یک سیم ساخته می شوند. در ساخت این دسته از مضراب ها سیم را به صورت یک حلقه به دو طرف تسمه فلزی متصل می کنند. روش استفاده از آن نیز بسیار ساده است. کافی است که مضراب را مانند انگشتر داخل انگشت سبابه خود ببرید. سپس سیم را زیر ناخن خود قرار دهید. قرار گیری مضراب باید به گونه ای باشد که حتی در هنگام تکان دادن دست نیز حرکتی نداشته باشد.
مضراب های سیمی مععمولا قیمت پایینی دارند و در هر مغازه ای می توان آن ها را پیدا کرد. البته یک مشکلی که مضراب های سیمی دارند این است که ایستایی کمی دارند و ممکن است که هر لحظه از انگشت دست خارج شوند. البته برای رفع این مشکل نیز مضراب های جدیدی در بازار وجود دارند که دو سیم حلقه دارند و امکان خارج شدن مضراب از انگشت را به حداقل می رسانند. در مورد صدای تولید شده با مضراب های سیمی نیز باید گفت صدای این مضراب ها نسبت به مدل های دیگر شفاف تر و رسا تر است.
در بین انواع مضراب سه تار، مدل شاخ درست مانند نامش از شاخ حیوانات ساخته می شود؛ زیرا برخی از سازندگان دوست دارند صدایی که توسط ساز تولید می شود، مانند هنگام نواختن با ناخن باشد. برای این کار بهترین نوع مضراب این مدل است. مضراب شاخ نیز درست مانند مدل های سیمی در زیر ناخن قرار می گیرد. تنها عاملی که باعث ایجاد تفاوت این مدل با مضراب سیمی می شود، در این است که حلقه دور مضراب شاخ را برای طبیعی تر شدن و راحتی بیشتر از چرم می سازند.
صدای تولید شده توسط مضراب شاخ نزدیک ترین صدای ممکن به صدایی است که هنگام نواختن با ناخن ایجاد می شود. به همین دلیل گاهی اوقات نوازندگان حرفه ای نیز ممکن است که از این نوع مضراب سه تار برای نواختن استفاده کنند.
یک مدل مضراب سه تار که استفاده از آن کمتر رایج است، مدل های پلاستیکی است. مدل های پلاستیکی کمتر توسط هنرجویان استفاده می شوند. این مدل از مضراب های پلاستیکی معمولا ضخامت انگشتی در حدود 16 تا 17 سانتی متر دارند. همچنین ابعاد مضراب نیز چیزی در حدود 20*20*30 میلی متر است. در مورد قیمت نیز باید گفت که مدل های پلاستیکی نسبت به مدل های شاخ و سیمی از قیمت پایین تری برخوردار هستند؛ زیرا متریال به کار رفته در آن ها نسبت به دیگر مدل ها ارزان تر است.
از کدام مضراب برای نواختن استفاده کنیم؟
هیچ قانون مشخصی نداریم که چه نوع مضراب سه تار با چه متریال و چه مدلی برای نوازنده مناسب تر است. بلکه این خود نوازنده و یا هنرجوست که باید انتخاب کند. به همین علت است که همه چیز بستگی به سلیقه و انتظار هنرجو بستگی دارد. نوازنده باید نوع صدایی را که دوست دارد به وسیله مضراب از ساز خارج شود مشخص کند. همچنین میزان راحتی با مضراب سه تار نیز می تواند عامل تعیین کننده ای در انتخاب مضراب باشد.
مضراب راست و مضراب چپ
مضراب در سه تار به دو حالت تقسیم می شود. در حالت اول که به آن مضراب راست می گویند، ضربه از بالا و به پایین زده می شود. در فارسی به مضراب راست هشت نیز می گویند. مضراب راست قدرت بیشتری دارد و شدت آن نیز به نسبت بیشتر است.
اما مضراب چپ را با عدد هفت نشان می دهند. نحوه نواختن با مضراب هفت بدین صورت است که پشت ناخن را به سیم می زنند و دست را به سمت بیرون حرکت می دهند. مضراب چپ معمولا قدرت کمتری نسبت به مضراب راست دارد. به همین علت است که مضراب راست را مضراب اصلی و چپ را فرعی می نامند.
نتیجه گیری
ساز سه تار یکی از ساز های بسیار معروف ایرانی است که با استفاده از انگشتان و ناخن های دست نواخته می شود. تمامی نوازندگان حرفه ای این ساز را با استفاده از ناخن های دست می نوازند. اما هنرجویان و افرادی که به هر دلیلی نمی توانند از ناخن دست خود استفاده کنند، می توانند از مضراب های سه تار برای نواختن بهره ببرند. برای اینکه بیشتر با مضراب آشنا شوید، در این مقاله در مورد این که مضراب سه تار چیست و چه کاربردی دارد توضیح داده شد.