دلارام

تار و سه تار از جمله ساز های محبوب و اصیل ایرانی هستند که در دسته آلات موسیقی زهی و مضرابی قرار می گیرند. هر چند این دو ساز در یک گروه قرار دارند و تقریبا مشابه یکدیگر هستند اما تفاوت های بسیاری بین آن ها وجود دارد. در مقاله پیش رو قصد داریم فرق تار و سه تار را بررسی کنیم و در مورد شباهت های آن ها نیز صحبتی داشته باشیم. بنابراین اگر از علاقه مندان موسیقی اصیل ایرانی هستید، لطفاً تا انتهای مطلب ما را همراهی کنید.

آشنایی با تار و سه تار

قبل از بررسی فرق تار و سه تار بهتر است با این دو ابزار موسیقی بیشتر آشنا شویم. در این قسمت توضیح مختصر و مفیدی در مورد هر یک ارائه می کنیم.

• تار:  تار یک ساز زهی است که 3 جفت سیم دارد. جعبه صدا این ساز از دو کاسه ساخته شده که روی آن ها پوست نازک گوسفند کشیده شده است. سیم های تار معمولاً به صورت هماهنگ کوک می شوند و بسته به دستگاه موردنطر می توانند کوک های متفاوتی داشته باشند.

ساز تار 26 تا 28 پرده (فرت) دارد که بر اساس دستگاه جابجا می شوند. این ساز در ابتدا دارای 5 سیم بود و سیم ششم بعداً توسط درویش خان، استاد بزرگ موسیقی ایرانی به آن اضافه شد تا تکمیل کننده صدای باقی سیم ها باشد. امروزه تار یکی از رایج ترین آلات موسیقی در ایران است.

• سه تار: سه تار نیز مانند تار یک ساز زهی و مضرابی است. این ساز نیز درست مانند تار دستخوش تغییراتی قرار گرفت. از آنجایی که در ابتدا سه عدد سیم داشت، نام آن را سه تار گذاشتند؛ اما نوازنده بزرگی به نام مشتاق علی شاه برای افزایش طنین صدای سیم های دیگر، یک سیم به سه تار اضافه کرد. درواقع سه تار امروزی چهار سیم دارد؛ اما سیم چهارم نواخته نمی شود و تنها به طنین اندازی بهتر نت ها کمک می کند.

 این ساز از چوب نازک و مقاوم درخت توت ساخته می شود و بین 22 تا 26 پرده (فرت) دارد. ریشه‌ سه تار را می توان به تنبور نسبت داد و آن را در ایران قبل از اسلام جستجو کرد. بر خلاف تار، سه تار برای هر سیم یک کوک استاندارد دارد. این ساز عمدتاً در مجالس صوفیانه نواخته می شود.

در ادامه مقاله فرق تار و سه تار را از نظر ظاهر، صوت و نوع نواختن بررسی می کنیم.

فرق تار و سه تار از نظر ظاهر

همانطور که گفته شد فرق تار و سه تار با یکدیگر زیاد است. بارزترین تفاوت آن ها، ظاهر این دو ساز است که در نگاه اول متوجه آن خواهید شد. ساز تار که امروزه در موسیقی ایران و کشور های اطراف مورد استفاده قرار می گیرد 6 سیم دارد. اما سه تار امروزی از 4 سیم یا تار ساخته شده است. جعبه صدای تار اصطلاحا از دو کاسه، که یکی کوچک تر از دیگری است، ساخته شده است ولی جعبه صدای سه تار تنها یک کاسه دارد. بنابراین در ظاهر تار بزرگ تر از سه تار است.

صفحه جلوی کاسه تار از پوست طبیعی گوسفند یا پوست مصنوعی ساخته می شود اما در سه تار جنس این صفحه از چوب گردو یا توت است. همچنین در کناره های دسته تار دو نوار سفید رنگ از جنس استخوان وجود دارد؛ اما همه سه تار ها این نوار ها را ندارند. اغلب بر روی دسته سه تار های حرفه ای این نوار ها تعبیه می شوند. تعداد پرده ها و طول دسته در هر دو ساز یکسان است و تفاوتی با یکدیگر ندارند.

فرق تار و سه تار در صدا

یکی دیگر از مواردی که این دو ساز را با یکدیگر متفاوت می کند، صدای تولید شده از آن هاست. شاید در بار اول احساس کنید هر دو ساز صدای مشابهی دارند؛ اما تفاوت صدای آن ها بسیار بارز و قابل تشخیص است. بنابراین نمی توان گفت اگر کسی صدای سه تار را دوست دارد باید از شنیدن صدای تار نیز لذت ببرد و یا بالعکس.

همانطور که گفته شد تار نسبت به سه تار، سیم های بیشتری دارد؛ بنابراین صدایی که هنگام نواختن از آن تولید می شود نسبت به سه تار پرحجم تر است. در واقع صدای تولید شده از تار بم تر، شفاف تر و تیز تر به نظر می رسد؛ اما صدایی که در هنگام نواختن سه تار شنیده می شود زنگ دارتر، نرم تر و تخت تر است.

فرق تار و سه تار در نواختن

جالب است بدانید که این دو ساز هم خانواده حتی در نواختن هم تفاوت های بسیاری با یکدیگر دارند. نوازندگان سه تار معمولا برای نواختن این ساز از یک مضراب فلزی که بر روی انگشت اشاره قرار می گیرد، استفاده می کنند. البته بیشتر نوازندگان ترجیح می دهند ساز را با ناخن انگشت اشاره خود بنوازند؛ زیرا در این حالت صدای نرم تر و دلنشین تری از آن تولید می شود. ولی برای نواختن تار باید از یک مضراب فلزی که معمولا از جنس برنجی است، استفاده کرد.

تفاوت دیگر نواختن تار و سه تار در نحوه حرکت دست است. برای نواختن سه تار نوازنده کافیست انگشت اشاره خود را حرکت دهد؛ اما در نواختن تار نوازنده باید مچ دست خود را حرکت دهد. اما تکنیک مضراب زدن در هر ساز مشابه یکدیگر است.

فرق تار و سه تار در کاربرد

در پاراگراف های قبل با تفاوت های ظاهری و ساختاری این دو ساز به طور کامل آشنا شدید. اما شاید برای شما هم سوال باشد که فرق تار و سه تار از نظر کاربردی چگونه است؟در پاسخ به این سوال باید گفت از آنجایی که صوت خارج شده از این ساز ها متفاوت است، کاربرد آن ها نیز می تواند با یکدیگر متفاوت باشد.

همانطور که گفته شد سه تار از جمله ساز هایی است که صدایی نرم و آرام دارد؛ بنابراین در تک نوازی یا دو نوازی می تواند به خوبی هنر نمایی کند. اما صدایی که از تار تولید می شود به دلیل بیشتر بودن تعداد سیم ها، قوی تر و بم تر است؛ به همین دلیل بیشتر از آن در موسیقی های گروهی استفاده می شود. هر چند صدای تار به تنهایی بسیار زیباست و این مهارت نوازنده است که می تواند نهایت لذت موسیقی را به شنونده خود منتقل کند. به عبارت دیگر از هر دو ساز می توان برای تک نوازی استفاده کرد ولی در اجرا های گروهی معمولا از تار استفاده می شود.

• برای راهنمای خرید سه تار روی لینک کلیک کنید.

جمع بندی

همانطور که می دانید تار و سه تار، هر دو از جمله ساز های سنتی و اصیل ایرانی هستند که امروزه در سراسر دنیا طرفداران بسیاری دارند و شهرت جهانی پیدا کرده اند. در این مقاله فرق تار و سه تار را به طور کامل بررسی کردیم و اطلاعات مختصر و مفیدی پیرامون این موضوع در اختیار شما قرار دادیم. حال که تفاوت این دو ساز را می دانید به راحتی می توانید یادگیری یکی از آن ها را شروع کنید. این انتخاب تنها به علاقه و سلیقه شما بستگی دارد؛ بنابراین به هیچ عنوان نمی توان گفت کدام یک بهتر از دیگری است. این شما هستید که تصمیم می گیرید ذوق و هنر درونی خود را با کدام ساز به نمایش بگذارید.